Geweldloos Verzet

Vastberaden verzet en positieve aanwezigheid vormen de basis van de methodiek Geweldloos Verzet. Basic Trust heeft deze werkwijze meer een plek geven in de eigen aanpak. Hoe werkt het?

Geweldloos Verzet werd ontwikkeld door psycholoog Haim Omer. Deze benadering geeft opvoeders concrete handvatten om zich te verzetten tegen destructief gedrag van kinderen en jongeren. Tegelijkertijd kunnen ze werken aan een betere relatie. Deze handvatten richten zich op het machteloze gevoel dat opvoeders en hulpverleners regelmatig ervaren als ze te maken krijgen met woede-uitbarstingen, liegen, geweld, computerverslaving, diefstal, chantage of extreme angst en dwang. Opvoeders en hulpverleners vervallen door dit gevoel nogal eens in twee uitersten: een machtsstrijd aangaan of toegeven en opgeven.

Geen controle
Geweldloos Verzet is gebaseerd op de overtuiging dat iemand geen controle heeft over het gedrag van een ander. Een opvoeder kan zijn kind niet dwingen tot ander gedrag. Wel kan iemand zich verzetten en actief stelling nemen. Daarmee geeft een opvoeder de volgende boodschap: 'Ik ben niet langer bereid op deze voet verder te gaan en zal alles doen wat in mijn vermogen ligt om de situatie te veranderen, behalve jou fysiek of verbaal aanvallen.'
Basic Trust is al langer bekend met de methodiek. De afgelopen maanden hebben de Basic Trust-behandelaars de principes van Geweldloos Verzet een meer prominente plek in het werk gegeven en delen ervan geïntegreerd binnen de Basic Trust-methode. Net als bij de Basic Trust-methode vraagt het een andere houding van opvoeders en zorgverleners in de bejegening van kinderen met een belaste voorgeschiedenis en onvoldoende basisvertrouwen. Geweldloos Verzet is vooral geschikt voor de leeftijdgroep twaalf jaar en ouder.
Grondlegger Haim Omer werd geïnspireerd door sociaal-politieke leiders als Gandhi en Martin Luther King. Hij verbond de uitgangspunten van Geweldloos Verzet met systemische en gehechtheidsprincipes. Van daaruit leerde hij opvoeders een combinatie van vastberaden verzet en positieve aanwezigheid aan. In Nederland werd de methodiek vanaf 2005 opgepakt door het Lorentzhuis, een centrum voor systeemtherapie. Toen werd ook de term Verbindend Gezag eraan gekoppeld.

Ouderlijke aanwezigheid
Ouderlijke aanwezigheid is het overkoepelende begrip binnen de methodiek. Ouders en andere opvoeders kunnen hun aanwezigheid vergroten door een kind meer belangeloze aandacht te geven. Aandacht die niet gericht is op controle, maar op contact. Ouderlijke aanwezigheid is gestoeld op vier pijlers: actief verzet, voorkomen van escalatie, herstel van de relatie en samenwerken met support. Er zijn ook boeken waarin over vijf pijlers wordt gesproken. Dan is ouderlijke aanwezigheid zelf de vijfde component.
Vanuit de methode krijgen opvoeders ook inzicht in de verschillende niveaus van waakzame zorg. Dit is de mate van toezicht en ingrijpen die opvoeders kunnen hanteren. Dat kan afhangen van de omvang van de zorgen die er op dat moment over het kind zijn. Waar moeten opvoeders een grens trekken en wanneer moeten ze ingrijpen? Wanneer heeft het kind bescherming nodig?
Om zich effectief te verzetten tegen bepaald gedrag moeten opvoeders prioriteiten stellen en zich richten op een of twee van de meest destructieve gedragingen van het kind.

Voorkomen van escalaties
Opvoeders krijgen inzicht in escalatiepatronen en leren hoe ze kunnen de-escaleren. Er zijn twee patronen te herkennen. Bij het patroon van wederzijdse vijandige escalatie loopt de spanning zowel bij het kind als bij de opvoeder op. Er kan niet meer helder worden nagedacht. Uiteindelijk leidt dat tot een ontploffing. Bij het tweede patroon vermijdt een van de partijen de confrontatie. De redenen daarvoor kunnen verschillen. De opvoeder heeft bijvoorbeeld begrip voor de onderliggende problemen en aarzelt daarom met ingrijpen. Of een van beiden is bang voor agressie. Het resultaat is een vicieuze cirkel. De patronen kunnen ook door elkaar heen lopen. Opvoeders leren aan de hand van Geweldloos Verzet om uit deze patronen te stappen.

Herstel van de relatie
De relatie tussen opvoeders en kinderen is als een ankerlijn, waarmee steun en veiligheid geboden wordt. Zorgen en conflicten kunnen ervoor zorgen dat opvoeders en kinderen verder van elkaar af komen te staan. Dat verergert weer de problemen. Gedragsproblemen zijn te duiden als signalen van onveiligheid. Opvoeders die hun gezag willen herstellen kunnen dan ook niet zonder herstel van de relatie. Een mooi voorbeeld hiervan is het aanbieden van een relatiegebaar. Dat is een klein, onvoorwaardelijk gebaar dat los staat van het gedrag van het kind en waarmee de opvoeder laat zien dat hij het kind ziet. Zoals het kind ophalen omdat de volgende bus pas veel later komt, het favoriete gerecht van het kind koken of samen nagels lakken. Er zijn veel voorbeelden te bedenken.

Samenwerken met support
Wanneer machteloosheid de overhand neemt, trekken opvoeders zich meestal terug. Gevoelens van falen en schaamte spelen dan een rol. Om het gezag en de relatie te verbeteren is het juist nodig om het taboe te doorbreken. Opvoeders doen er goed aan om steunfiguren en supporters in te zetten. Het begint met de support van ouders aan elkaar, door goed samen te werken. Daarnaast kunnen opvoeders hun netwerk in kaart brengen en kijken wie hen kan steunen. De ervaring leert dat dit bevrijdend werkt bij opvoeders en dat het beter lukt om de nieuwe houding van Geweldloos Verzet vol te houden.

Zelf aan de slag
Om de basishouding van Geweldloos Verzet eigen te maken, is het nodig om er actief ervaring mee op te doen. Bij Geweldloos Verzet ligt de nadruk op dingen doen. Bijvoorbeeld door te benoemen wat niet acceptabel is en uit de escalatie stappen. Hierdoor voelen opvoeders zich minder machteloos en staan ze steviger. Bij moeilijke situaties zijn er tal van interventies om uit te kiezen om een stap verder te komen. Voor geen van de interventies is het nodig dat het kind meewerkt. Om deze methode goed toe te passen is wel zorg en kennis van zaken nodig. Het is daarom verstandig om contact te zoeken met professionals die opvoeders kunnen begeleiden. Ook kunnen opvoeders op zoek gaan naar opvoedgroepen waarbij de methodiek in een groep wordt aangeboden.

Caroline Visser
Basic Trust Noord

Meer lezen?
• Geweldloos verzet in gezinnen - Haim Omer & Eliane Wiebenga
• Nieuwe autoriteit voor ouders - Haim Omer & Philipp Streit
• De behandeling van angst bij kinderen en jongeren - Eli R. Lebowitz & Haim Omer
• Geweldloos verzet op school - Wil van Nus