Weerbaarheid (1)

Dit artikel komt uit de Basics 1-2005

Het woord 'weerbaarheid' wordt in het praten over opvoeding en basisvertrouwen regelmatig gebruikt. Maar wat wordt hier nou precies mee bedoeld? Onderstaande tekst gaat nader in op het begrip weerbaarheid in relatie tot basisvertrouwen.

"Een weerbaar kind is in staat aan te voelen wat hij wel en wat hij niet wil en wat hij wel en niet kan, én kan daar naar handelen. Dat betekent dat een kind kan vertrouwen op eigen kracht en mogelijkheden, voldoende durf heeft om nieuwe oplossingen te zoeken en uitdagingen aan te gaan, maar ook in staat is om hulp te vragen als dat nodig is".

J. Sagasser, klinisch pedagoog,
Uit: Loop-St. Spectrum. Een kind kan vertrouwen op zijn eigen kracht en mogelijkheden.

Kinderen die door een slechte levensstart basisvertrouwen missen, vertrouwen vaak niet op hun eigen kracht en mogelijkheden. Dat zien ouders bijvoorbeeld wanneer hun kind voor het eerst naar zwemles gaat. U ondersteunt hem door over de inhoud van de zwemles te praten, maar op een gegeven moment moet u uw kind loslaten… Dan is het de bedoeling dat hij zelf de les instapt. Als uw kind voldoende basisvertrouwen heeft, durft hij ervoor te gaan. Hij plonst het pierenbad in en gaat meedoen. Kinderen met onvoldoende basisvertrouwen hebben juist vele twijfels en onzekerheden; over de les, over de badmeester, over de onbekende kinderen etc. Ze maken zich meestal ook zorgen over hun eigen lijf, bijvoorbeeld: "Kan ik eigenlijk wel drijven? Help!" Hier ziet u een diepe angst voor overgave (zwemmen = overgave aan de zwaartekracht).

Kinderen die zich angstig voelen, gebruiken hun fysieke kracht niet. Deze kinderen haken snel af, ze gaan ervan uit dat het toch niet zal lukken. En doordat het kind dénkt dat het fout gaat, doet hij niet meer wat er nodig is om het te laten lukken en daardoor gaat het ook inderdaad mis. Het kind ervaart: zie je wel: ik kan niets. Hij zal uit onzekerheid veel hulp vragen, en misschien het liefst toekijken terwijl u het doet. Als u hem stimuleert zelf iets te ondernemen schudt hij misschien nee, gaat huilen, wordt boos… Of heeft 'geen zin meer'. Een kind dat op deze manier alle uitdagingen uit de weg gaat zal het in zijn leven jammer genoeg steeds moeilijker krijgen. Een kind heeft voldoende durf nodig om nieuwe oplossingen te zoeken en uitdagingen aan te gaan.

Kinderen zijn normaal gesproken leergierig, ze zoeken vanzelfsprekend en onbewust naar uitdagingen. Het is voor kinderen belangrijk dat er een soort evenwicht ontstaat. Enerzijds gaat het kind steeds op zoek naar uitdagingen. Anderzijds moet een kind zich ook kunnen neerleggen bij regels of grenzen. Een weerbaar kind heeft een goede balans gevonden. Hij blijft het leuk vinden om uitdagingen aan te gaan, maar hij kan zich er ook bij neerleggen als iets niet mag of lukt. Een kind met weinig basisvertrouwen zal vaak veel stimulans nodig hebben om door te gaan. Maar juist die stimulerende, bemoedigende opmerkingen van de ouder kan het kind vaak (nog) niet toelaten. Er is vaak nog onvoldoende vertrouwen in zichzelf en in de ouder(s). Het kind is vaak bang om liefde te verliezen of (opnieuw) afgewezen te worden. Dit vraagt van ouders specifieke opvoedingsvaardig-heden.

Een weerbaar kind is ook in staat hulp te vragen of te zoeken, als dat nodig is. Dit kind dat eerst een tijdje probeert om met Knexx op basis van een bouwtekening een ruimtevaartobject te maken. Als hij merkt dat het hem echt niet lukt, vraagt hij hulp of hij pakt een andere, minder ingewikkelde bouwtekening. Hij vindt een balans tussen enerzijds durven proberen, en anderzijds durven stoppen of hulp durven vragen. Kinderen met gebrek aan basisvertrouwen vinden het vaak heel lastig om hulp te vragen. Uit angst zich over te geven aan de hulp of advies van een ander, zal het vaak proberen alles zelf in de hand te houden, zelf de controle te behouden. Daardoor reageert een kind vaak heftig, als iets hem niet lukt. Het eind is dan nogal eens los rondvliegende Knexx en een forse driftbui.

Uiteraard kan een kind op een bepaald gebied wel weerbaar zijn. Heeft u echter een kind dat op meerdere gebieden niet weerbaar is of juist veel té weerbaar, dan heeft het probleem vermoedelijk minder met een bepaalde aanleg te maken, maar juist met een gebrek aan basisvertrouwen.

Basisvertrouwen kan een kind dan pas ontwikkelen als hij door zijn ouders expliciet, dus meer dan "gewoon" gezien en gehoord wordt. Daardoor kan het een 'ik-besef' ontwikkelen. Ouders kunnen het kind zo helpen zichzelf te ervaren, te ervaren dat het bestaansrecht heeft. Voor kinderen die nog niet geheel weerbaar zijn kunnen de volgende tips bruikbaar zijn:

• Probeer juist de dingen die goed gaan te benoemen en laat de rest zo veel mogelijk achterwege. Bijvoorbeeld als uw kind het spannend vindt om een vreemde meneer een hand te geven kunt u zeggen: "Jij vindt het spannend om hem een hand te geven, maar je kijkt wel naar die meneer en dat vind ik knap van je." Op die manier wordt het kind zich bewust dat het wèl iets gedurfd heeft én dat het door u is opgemerkt.

• Als uw kind iets doet wat mislukt, probeer dan uw eigen emoties niet de boventoon te laten voeren.

• Geruststelling door bemoedigende opmerkingen ('je kunt het best wel…') helpen het kind in de regel vaak niet verder. Zijn gevoel benoemen en vervolgens hem een actieve rol geven is een effectievere oplossing. Uw kind krijgt daarmee namelijk het gevoel dat hij zelf kan beschikken over alternatieven (bijv.: 'je vindt het spannend zonder kurkje. Probeer maar eens een klein stukje te zwemmen, tot waar ik sta').

• Wees als opvoeder niet te snel met oplossingen. Soms is het beter om een kind even te laten puzzelen en dat ook te benoemen. "ohhh… jij zoekt even naar een oplossing, ik ben benieuwd wat je straks bedacht hebt!"

• Kinderen die zichzelf overschreeuwen, die alles lijken te durven en voor wie geen zee te hoog gaat, moeten (opnieuw) leren en ervaren in het contact met de ouder dat het niet erg is als je iets niet durft. Het is van belang dat u uw kind in woord en houding het gevoel geeft: jij bent goed zoals je bent.

Natuurlijk kan Basic Trust u ondersteunen om kinderen en jongeren, waarbij de weerbaarheids-balans op meerdere fronten verstoord is, meer basisvertrouwen te geven. Het vergroten en versterken van het basisvertrouwen vraagt van ouders specifieke deskundigheid. Wilt u uw eigen opvoedingsvraag eens aan ons voorleggen, kijk eens op onze website: www.basictrust.com

Nelleke Polderman