Waarden en normen
Dit artikel verscheen in de Basics 1-2014
'Maar van de ouders van Dennis mag het wel!' Een argument van deze strekking i svoor de meeste ouders herkenbaar, en wordt, indien naar voren gebracht door zoon of dochter, veelal gevolgd door een diepe zucht. En voor 'Dennis' kan willekeurig elke andere naam worden ingevuld. Daar sta je dan als ouder. Wat nu? Is dit een bij voorbaat verloren slag? Want eenmaal overstag voor dit argument ligt de herhaling om de hoek te wachten. Of roep je inde emotie 'Maar hier ben ik de baas en anders ga je maar bij Dennis wonen...'? In feite vraagt een situatie als deze om een moment van rust en bezinning op het verschil tussen waarden en normen. Misschien blijkt het dan mogelijk om tot een oplossing te komen die voor zowel de ouders als de zoon of dochter goed voelt.
Het is wellicht handig om dit aan de hand van een concreet voorbeeld nader te beschouwen. We nemen daarvoor een kijkje in het gezin van de zestienjarige Joeri. Joeri heeft een vriendengroep met jongens en meisjes die hij op school en in het weekend op feestjes ziet, maar waarmee nu ook plannen gesmeed worden voor een driedaags festival in het zuiden des lands. Ouders zijn huiverig om hun zoon daar naar toe te laten gaan en hebben daar al flinke discussies over gehad. Totdat het argument op tafel komt waarmee ook de ouders van het beste vriendje Dennis, tevens goede kennissen van het gezin, in stelling worden gebracht: 'Van Dennis' ouders mag het wel...!'
Het lastige in deze situatie is dat uw zoon of dochter zomaar de houding en mening van anderen bij u aan de poort wil spijkeren. 'Zij denken er zo over, dat is heel normaal, en dus moeten jullie er ook maar zo over denken.' En voor u 't weet zijn de waarden en normen van anderen bepalend voor wat erin uw gezin zou moeten gebeuren. 'Waarden en normen' worden meestal in één adem genoemd, waarbij we soms nauwelijks nog het verschil tussen deze beide grootheden kennen. Goed dus om die weer even naast elkaar te zetten. Onze waarden bevatten de dingen die we belangrijk vinden: 'zorg voor de natuur', 'gezond eten', etc. Onze normen zijn een soort meetinstrument om aan te geven hoe we deze waarden in het leven vorm willen geven. Bij 'zorg voorde natuur' kun je dan denken aan 'om overbevissing te voorkomen gooien we haring die kleiner is dan 18 cm terug'. Bij 'gezond eten' hoort dan bijvoorbeeld de norm 'we eten hier drie maaltijden per dag'. En meteen is al duidelijk dat het makkelijker is om het eens te zijn met de gestelde waarden dan met de normen waarmee je die wil realiseren.
Geconfronteerd met vragen van uw kind zou het goed zijn om als ouders zelf eens na te gaan welke waarden een rol spelen bijeen snel en vanuit het gevoel genomen besluit. Waarom wil ik niet dat mijn zoon naar dat festival gaat? Als ouder zijn we al snel geneigd om de gevaren van een nieuwe situatie te benadrukken: 'Er worden daar drugs verkocht en gebruikt. Joeri is altijd alles kwijt, dus hoe gaat dat op een driedaags festival? En van gezond eten zal ook wel niet veel komen...' Kijkend naar deze bedenkingen tegen het festivalbezoek is het goed mogelijk om de waarden die hieraan vooraf gaan te herkennen. Het gaat dan om gezond en verantwoord leven (drugsgebruik, gezond eten) en zorgvuldig omgaan met je spullen. De kans is groot dat als de ouders met Joeri rond de tafel gaan zitten en deze waarden met elkaar bespreken, zij het roerend met elkaar eens blijken te zijn. Vervolgens zouden ze met elkaar kunnen kijken welke voorwaarden er zijn om deze waarden te kunnen garanderen bij een bezoek aan het festival. Wat heb je dan nodig? Hierbij kan gedacht worden aan zaken als 'nee kunnen zeggen', 'je belangrijke en waardevolle spullen op een vaste plek opbergen', 'minimaal één gezonde maaltijd per dag nemen'. De voorwaarden vormen de normen die deze ouders hiermee stellen bij een belangrijke waarde in hun opvoeding. De uitroep waar dit artikel mee begon was ́Maar van de ouders van Dennis mag het wel! ́ Wat betekent dit dan? De kans is groot dat zij dezelfde waarden onderschrijven als de ouders van Joeri. Alleen houden zij er mogelijk andere normen op na. En dan kan dezelfde vraag tot een andere uitkomst leiden. Zoals bij een andere visnorm de haring van 17 cm gewoon tussen de uitjes kan eindigen.
Hans van der Ham