Structuur: overzicht en voorspelbaarheid

Dit artikel verscheen in de Basics 2-2009

Een kind met een gebrek aan basisvertrouwen is bang om zich over te geven aan de ander. Het heeft niet (voldoende) het vertrouwen dat de ander er is voor hem en er altijd zal blijven. Het kind is in feite bang om de belangrijkste personen in zijn leven te verliezen of door hen afgewezen te worden. We zien dan dat het probeert alles zelf in de hand te houden. Controle is een manier om met angst om te gaan. Dat geeft het kind het gevoel zelf de touwtjes in handen te hebben, niets kan hem of haar meer zomaar overkomen. Door een tekort aan basisvertrouwen is de emotionele ontwikkeling van het kind vaak achter bij de kalenderleeftijd. Logisch, want het kost veel energie om de wereld om hem of haar heen te beheersen. Het kind is weinig veerkrachtig en kan met name bij enige druk of stress zeer jong gedrag laten zien.

Nóg meer afstemmen

Het antwoord voor het opbouwen van het basisvertrouwen ligt in een extra sensitieve opvoedstijl van de ouders. Vanuit vertrouwen in een ondersteunende, beschikbare volwassene kan de gehechtheidsrelatie ofwel het basisvertrouwen opgebouwd worden en kan het kind een nieuw en meer positief verwachtingspatroon ontwikkelen. In de Basic Trustmethode wordt daarom veel aandacht besteed aan wat ouders al adequaat doen in het contact met het kind, en ook worden specifieke vaardigheden aangereikt om nóg meer af te stemmen op het kind. Het kind wordt op die wijze stevig ondersteund. Daarnaast voelt een kind zich erg gezien en kan het stappen gaan zetten in zijn ontwikkeling.

Picto's voor meer rust

Naast deze belangrijke voorspelbaarheid inde houding van ouders is voorspelbaarheid en overzicht ook van belang in de omgeving van een kind met weinig basisvertrouwen. Duidelijke routines en rituelen zorgen voor een zekere rust. Het draagt er toe bij dat overprikkeling, grote controledrang en terugval in gedrag worden voorkomen. Een goed middel om deze structuur neer te zetten is door visualiseren. Met andere woorden: het gebruikmaken van picto's om tijd en handelingen te verhelderen. Het op een visuele manier aanleveren van informatie over wat er in iemands leven gaat gebeuren biedt veel voordelen. De informatie is beter te begrijpen, beter te onthouden en de zelfstandigheid van het kind zal toenemen. Er zijn meerdere mogelijkheden waarbij visualisatie gebruikt kan worden: werkschema's (hoe moet ik iets aanpakken), dagschema's (wat komt er straks), sociale schema's (uitleggen van gedrag).

Hoe pak ik iets aan?

- werkschema. Een voorbeeld van een werkschema dat in de klas vaak wordt gebruikt zijn de beertjes van 'Meichenbaum' . Kinderen leren een taak of opdracht in stappen te nemen. De stappen zijn: Wat moet ik doen? Hoe ga ik het doen? Ik doe het. Ik kijk mijn werk na. Wat vind ik ervan? Ook thuis kan iets dergelijks gebruikt worden. Bij voorbeeld bij de opeenvolgende handelingen die horen bij het opstaan of bij het naar bed gaan. Het kind kan zelf steeds even checken wat het nog moet doen. De ouder hoeft zo niet alle opdrachten te geven en voorkomt daarmee dat een kind bij elke opdracht in verzet gaat. Dit zorgt voor meer rust in huis.

- dagschema. Dagritmekaarten brengen structuur aan in de dag of de week. Het zijn kaarten met een afbeelding van de verschillende activiteiten. Kinderen weten door het gebruik van de kaarten precies wat er gaat komen. Het biedt hen structuur in ruimte, tijd en activiteiten waardoor een dag overzichtelijk, voorspelbaar en concreet wordt. Door bijvoorbeeld aan te geven op welke dag mama 's avonds gaatsporten kan het kind zich voorbereiden. Het hoeft niet op alle avonden van de week te vragen of mama er wel is die avond.

- sociaal schema. Het uitleggen van gedrag met visuele ondersteuning is heel ver helderend voor kinderen. Het gaat daarbij met name om het positieve gedrag dat kinderen te weinig laten zien. Een voorbeeld waarin het gewenste gedrag als het ware 'wordt voorgezegd': Eén plaatje kan een bepaalde regel soms duidelijker neerzetten dan een verhaal over wat gewenst is. Of, verhogen van de flexibiliteit. Door visuele communicatie te gebruiken om de gewone gang van zaken aan te geven, kan inzichtelijk worden gemaakt dat dingen soms ook anders gaan. Hiermee wordt het kind geholpen af te wijken van de rigide manier van doen die het soms als overlevingsstrategie toepast.

Verlagen van stress

Geen grip hebben op je omgeving, geen voorspelbaarheid ervaren en niet goed begrijpen wat er van je wordt verwacht, geeft stress. Deze stress zorgt direct voor emotionele terugval of gedragsproblemen. Picto's kunnen extra stress voorkomen. Enkele tips bij het bieden van voorspelbaarheid:

1. Belangrijk is dat het dagschema op dit specifieke kind is gericht. Breng de situatie die meer voorspelbaarheid vereist eerst in kaarten zoek dan een manier die voor een oplossing zorgt.

2. Gebruik het consequent en actief, anders werkt het niet.

3. Welke informatie is nodig om te visualiseren? Is het een schema van het gezin of van het kind? Gaat het om het duidelijk maken van wanneer het kind moet overblijven of wanneer het zwemles heeft? Of is het belangrijk dat het grote weekend meer structuur krijgt?

4. Denk na over hoe het gebruikt gaat worden. Wanneer kijk je er naar, waar hangt het, etc.

5. Welke vorm gebruik je? Werk je met foto's, tekeningen of plaatjes; gebruik je een whiteboard, papier, een waslijntje of kaartjes met klittenband?

6. Dagritmekaarten zijn een middel en geen doel op zich.

7. Op internet zijn vele plaatjes te vinden die je kunt gebruiken. Gewoon googlen op afbeeldingen en je vindt overal een plaatje van. Er zijn ook nog allerlei websites waar pictogrammen te vinden zijn: www.do2learn.com, www.picto.tk, www.sclera.be.

Caroline Visser