Stiefouder van een kind met weinig basisvertrouwen: hoe doe je dat?

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 3-2014

U bent verliefd! De gevoelens zijn wederzijds en u wilt er samen voorgaan! Uw nieuwe partner heeft een geadopteerd of pleegkind. Zij vertelt over zijn achtergrond en hoe moeilijk het was om zijn vertrouwen te winnen... U stapt met kloppend hart de kamer binnen om kennis met hem te maken. Maar dat valt mee! Hij lacht naar u, praat en vraagt honderd uit en even later zit hij bij u op schoot. En aan het eind van de avond vraagt hij wanneer u weer terug komt en geeft hij u een dikke knuffel. U voelt zich opgelucht en de koning te rijk, maar u hebt nog geen idee wat u samen nog te wachten staat...

Voor alle kinderen is het een ingrijpende gebeurtenis als zij deel uitgaan maken van een stiefgezin. Dat vraagt veel van hen, maar ook van de opvoeder waarbij zij wonen en van de nieuwe partner van die opvoeder, om nog maar niet te spreken van de (pleeg)ouder die het oorspronkelijke gezin verlaten heeft, en in pleegzorg soms zelfs ook van de ouders van het kind. De rol van stiefkind en -ouder is in vergelijking met die van andere kinderen en ouders al niet gemakkelijk, maar bij adoptie of pleegzorg ligt dit nog ingewikkelder.

Verlies en rouw

In het algemeen is het goed zich te realiseren dat ieder kind, voordat de nieuwe partner zijn of haar intrede deed, al een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt: een scheiding of een overlijden van zijn of haar opvoeder. Het kind heeft verlies ervaren en rouw gevoeld en dat is er nog steeds op het moment dat u op het toneel verschijnt. Door uw komst als nieuwe partner en de vorming van een nieuw gezin vreest het kind opnieuw verlies, namelijk de exclusieve aandacht van de ouder. Ouder en stiefouder doen er goed aan erop bedacht te zijn dat de door hen zelf gewenste verandering bij het kind gevoelens van rouw, verdriet en pijn geven en weerstanden creëren. De veranderingen die het kind moet realiseren bij de start van het stiefgezin zijn niet te onderschatten. Het moet de hoop opgeven dat de gescheiden ouders zich ooit nog zullen verzoenen, het moet zich een nieuwe plek verwerven in een nieuw gezin en de aandacht van zijn ouder delen met een ander.

Adoptie-/pleegkind

Bovenstaande geldt ook voor een adoptie- of pleegkind dat een nieuwe stiefouder krijgt. Daar komt echter nog iets bij, omdat de voorgeschiedenis van een adoptie- of pleegkind nu eenmaal bijzonder is. Bij een adoptie- of pleegkind ligt de startpositie niet in het adoptie-of pleeggezin. Daar is al een pijnlijke ervaring aan voorafgegaan: het is afgestaan door of moest weg bij de ouders of de moeder. Die ervaring, en de rouw die ermee gepaard gaat, neemt het kind mee. In de periode vóór het kind werd toevertrouwd aan de adoptie- of pleegouders, heeft het kind vaak noodgedwongen overlevingsstrategieën ontwikkeld. Ook die neemt het mee. Het kan daardoor een sterke controlebehoefte hebben, alert zijn en snel van zijn stuk te brengen. Het kind kan veel aandacht claimen of het gaat te zeer zijn eigen gang en lijkt nauwelijks te kunnen gehoorzamen.

Scheiding

Wanneer het komt tot een scheiding of overlijden van adoptie- of pleegouders, wordt het gevoel van veiligheid en stabiliteit van het kind opnieuw aangetast en daarmee ook het basisvertrouwen. Het kind ervaart opnieuw verlies en rouw. Door zijn of haar eerdere ervaringen hiermee kan dat als zeer heftig gevoeld worden.

Loyaliteiten

De komst van u als stiefouder tast opnieuw de stabiliteit aan. Er dreigt opnieuw verlies, namelijk van aandacht van de (pleeg)ouder. Loyaliteit wordt met een nieuwe opvoeder erbij nog lastiger en er wordt weer veel aanpassing van het kind gevraagd. Een adoptie- of pleegkind zal, nog sterker dan een biologisch eigen kind, bang zijn zijn positie te verliezen en het onderspit te delven. Dit leidt tot controledrang, claimen en tegen elkaar uitspelen, wat menig adoptie-/pleegstiefgezin bekend zal voorkomen. Een kind met een beperkt basisvertrouwen kan opvoeders als 'inruilbaar' zien. Voor u als stiefouder is dit een valkuil. U zou immers kunnen redeneren dat de adoptie- of pleegouder die niet meer tot het gezin behoort, evenmin een bloedband met het kind heeft als u en dat die dus 'vervangbaar' is. Het is echter belangrijk voor het kind om te ervaren dat het niet inde steek wordt gelaten door één van zijn adoptie- of pleegouders. Het is daarom essentieel dat ook de band met de andere adoptie- of pleegouder blijft bestaan. Tips:

• Een goede en liefdevolle partnerrelatie is essentieel. Het is en blijft belangrijk om tijd en aandacht te reserveren voor elkaar!

• Het is goed om de tijd te nemen om het kind te leren kennen, nieuwsgierig te zijn en zich te realiseren dat (wederzijdse) gevoelens zich niet laten dwingen.

• Het is daarbij verstandig om zich te verdiepen in de achtergrond van het gedrag van het kind.

• Het is belangrijk om ruimte te geven aan de relatie van het kind met de andere (pleeg)ouder (de ex-partner). Als het kind merkt dat deze band er mag zijn, wordt ook uw band met het kind meer ontspannen.

• Het helpt om vanaf het begin ook ruimte en tijd voor uzelf te claimen. Het is van belang om dan iets doen waar u positieve energie van krijgt!

• Als stiefouder helpt het enorm om geen lange tenen te hebben en met humor opgekropte spanning te verminderen. Dat is vaak moeilijk, en daarom in ieder geval maar wachten met reageren tot de rust is weergekeerd ('ik kom er op terug').

En hoewel een stiefouder meestal met gemengde gevoelens wordt ontvangen, voegt u zeker iets toe: nieuwe mogelijkheden, geborgenheid, een uitlaatklep... En een (pleeg)vader of -moeder om je heen die weer gelukkig en opgewekt is, kan een verademing zijn voor het kind!

Lyda Plooy