Loyaliteit

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 4-2008

Dit artikel gaat over kinderen in pleegzorg of geadopteerde kinderen, echter gevoelens van loyaliteit heeft ieder kind. Dit kan zich bij een kind sterk openbaren als bijvoorbeeld de ouders uit elkaar gaan. Of als een kind te maken krijgt met een stiefouder. Of als er veel onenigheid is tussen ouders.

'Sommige dingen kun je niet loslaten, die zitten diep in je geworteld en vormen de basis voor je verdere geluk! (....) Zowel mijn Nederlandse opvoeding als mijn Indiase achtergrond hebben mijn persoonlijkheid gevormd. Deze combinatie maakt het niet altijd even gemakkelijk om te voelen waar ik bij hoor, omdat ik nog altijd voor een deel op zoek ben naar mijn genen.' Zo beschrijft Asha haar zoektocht naar haar identiteit en loyaliteiten in 'Vertraagde start' onder redactie van René Hoksbergen. Een sterke jonge vrouw, die de moed heeft om haar verwarrende en tegenstrijdige gevoelens omtrent haar adoptie en afgestaan zijn onder ogen te zien en te verwerken. Ze wil haar afkomst kennen om te weten te komen met welk land en met wie ze zich verbonden voelt.

Veel geadopteerde kinderen hebben niet de kans om hun geboorteouders te vinden en zullen dus dat gevoel waar Asha naar op zoek is ook niet leren kennen. Er zijn ook geadopteerde kinderen die nooit op zoek gaan. Ze zijn tevreden met hun leven en hebben geen informatie of contact met hun geboorteouders nodig om zichzelf als 'heel' te ervaren. Toch spelen gevoelens van loyaliteit bij elk geadopteerd kind, maar ook bij ieder kind in pleegzorg, een rol. Wie ben je? Bij wie hoor je?

Ieder kind is door genen, zwangerschap en geboorte automatisch door onzichtbare draden verbonden met zijn geboorteouders. Dat is een heel basale verbondenheid en die voelt het kind niet vanzelfsprekend met zijn adoptie- of pleegouders. Loyaliteit aan hen moet zich gaandeweg ontwikkelen. Veel geadopteerde kinderen of kinderen in pleegzorg slagen daar goed in. Zij voelen zich verbonden met beide ouderparen. Zoals de jongen die als volgt zijn zegeningen telde: 'ik heb wel acht opa's en oma's'!!

Loyaliteit van het kind

Kinderen die heel jong zijn geadopteerd of in pleegzorg zijn geraakt kunnende loyaliteit aan de geboorteouders al ervaren, zonder daar rechtstreeks uiting aan te kunnen geven. In de Basic Trustpraktijken zien we nogal eens dat het kind zijn loyaliteit laat zien door boosheid en verzet tegen de pleeg-of adoptieouder. Het verdriet om het verlies van de geboorteouder is soms zo groot, dat het kind belemmerd wordt zich toe te vertrouwen aan de nieuwe opvoeders. Het verlangt alleen maar naar de geboorteouder. Het lijkt dan geen verbinding met zijn nieuwe opvoeders aan te willen gaan en het basisver trouwen groeit niet.

Als het kind wat ouder wordt is het meer instaat om na te denken over het geadopteerd zijn, maar ook over het afgestaan zijn. Verwarring, boosheid en verzet kunnen dan ook onder woorden worden gebracht. 'Je bent toch mijn moeder niet' is een uitspraak die veel pleeg- en adoptieouders bekend zal voor komen. Menig geadopteerd kind heeft zelfs wel eens een koffertje gepakt, met de bedoeling het vliegtuig terug te nemen. Het gevoel van loyaliteit aan de geboorteouders kan zo groot zijn, dat het kind niet kan toestaan dat het fijn wordt in het adoptiegezin. Het voelt als verraad als het in het adoptiegezin beter gaat dan bij de geboorteouders.

Anderzijds kan de verworven loyaliteit aan adoptie- of pleegouders ervoor zorgen dat de loyaliteit aan geboorteouders ontkend wordt. Vaak komt het voor dat het kind geen belangstelling toont voor de geboorteouders en het land van herkomst. Dat kan zijn doordat het die belangstelling daadwerkelijk niet voelt, maar mogelijk ook omdat het kind zijn pleeg- of adoptieouders wil beschermen. Het laat dan niet merken dat het gevoelens ervaart van gemis, verdriet of verlangen. Bij loyaliteit aan een persoon die je verloren bent of minder ziet dan je zou willen, hoort rouw, en voor sommige kinderen is het moeilijk juist dat verdriet te laten zien aan degene die het meest dichtbij staat. Het heeft het gevoel te moeten kiezen, en wil de opvoeder niet kwetsen. Het kan bang zijn om zijn verdriet te tonen uit angst afgewezen te worden door de pleeg- of adoptieouder. Het is heel belangrijk om dit kind te helpen bij het ontwikkelen van basisvertrouwen. Als het zich veilig en geborgen weet, kan het gemakkelijker toegang krijgen tot zijn gevoelens en er open over zijn zonder angstig te worden.

Loyaliteit van de pleeg- of adoptieouder

Ook de pleeg- of adoptieouder heeft te maken met gevoelens van loyaliteit naar de geboorte-ouders van zijn/haar (pleeg)kind. Aan hun wijze van omgaan met deze loyaliteitsgevoelens kan het kind zich gaan spiegelen. Zo kan een kritische houding ten aanzien van de geboorteouders bij het kind leiden tot afwijzing: 'mijn geboorteouders zijn slechte mensen, ik wil er niets meer mee te maken hebben' en in de puberteit tot verwarring over de identiteit: '..maar ik heb de genen van mijn geboorteouders, dus wat zegt hun "slecht zijn" dan over mij?'

Anderzijds kan het te zeer meeleven van de pleeg- of adoptieouders met de geboorteouders bij het kind leiden tot het wegdrukken van gevoelens van boosheid over het onrecht van het weg moeten bij zijn geboorteouders. En die gevoelens kunnen en mogen er ook zijn! Een te grote nadruk op de afkomst kan zelfs leiden tot angst dat het misschien terug zal moeten.

De pleeg- of adoptieouders kunnen zich ongemakkelijk voelen over de gevoelens van het kind voor de geboorteouders, zeker als ze merken dat het kind zich nog niet helemaal aan hen durft toe te vertrouwen. Het kan een reden zijn om te zwijgen over de adoptie of er juist teveel nadruk op te leggen, wat voor het kind weer verwarrend kan zijn.

De volgende begrippen kunnen duidelijk maken hoe het kind gesteund kan worden: oprecht en eerlijk. Voor u als opvoeder is het belangrijk eerlijk onder ogen te zien wat het voor u betekent dat uw kind zich ook met zijn geboorteouders verbonden voelt, en dit eerlijk en open te bespreken met vertrouwde anderen. Voor uw (pleeg)kind is het belangrijk te merken dat het eerlijk mag zijn over zijn gevoelens van loyaliteit. Het heeft behoefte aan ouders die oprecht kunnen meeleven met het levenslange proces van loyaliteit en identiteit. Die niet wachten tot het kind zover is dat het zijn gevoelens onder woorden kan brengen, maar het op gezette tijden durven te benoemen. Mogelijk zijn ouders bang hun kind te 'verliezen' als het zich te zeer verbonden zou voelen met zijn geboorteouders. Onze ervaring is dat het juist de gehechtheidsrelatie versterkt. Een kind dat ervaart dat het er mag zijn, met alle verdriet, boosheid, maar ook verbondenheid met zijn geboorteouders, zich gezien en geaccepteerd weet in wie het is en waar het vandaan komt, wil zich graag binden aan degene door wie het zo gezien en geaccepteerd wordt.

Marijke Kellaert