Eten en emotieregulatie
Dit artikel verscheen in de Basics 1-2015
Hoewel iedereen het aan tafel vooral gezellig wil maken is het in veel gezinnen een redelijk stressvolle situatie als een kind teveel eet en moeilijk te remmen is in alles wat het eet. Het pakt bovendien tussen de maaltijden door stiekem snoep en koek uit de kast of koopt buitenshuis veelvuldig eten. Ook dat levert spanning op bij opvoeders.
Circa 12% van de kinderen en jongeren van 4-16 jaar had in 2013 overgewicht (Body Mass Index - BMI - hoger dan 25), waarvan 3% obesitas (BMI hoger dan 30). Dit kan op latere leeftijd tot grote problemen leiden. Maar ook op jonge leeftijd hebben kinderen met overgewicht al meer kans op gezondheidsproblemen. En dat niet alleen. Kinderen met overgewicht worden vaker gepest en gestigmatiseerd, waardoor zij vaker last hebben van onzekerheid, eenzaamheid, lage zelfwaarderingen zelfs depressieve klachten. En als deze psychische klachten dan weer 'verzacht' worden door te gaan eten ontstaat een negatieve vicieuze cirkel. Cognitieve gedragstherapie, waarbij geprobeerd wordt gevoelens, gedachten en gedrag te veranderen, werkt vaak wel bij veilig gehechte kinderen, maar als kinderen niet veilig gehecht zijn, ofwel een tekort aan basisvertrouwen hebben, kan dat extra complicerend werken.
Wat kunnen onderliggende oorzaken zijn?
Kinderen met een tekort aan basisvertrouwen zijn om verschillende redenen bang geworden om controle te verliezen. Rondom het eten kan dit leiden tot heftige problemen. Hoe meer ouders de controle van het kind willen over nemen door hun kind te beperken met eten, hoe meer het kind behoefte heeft controle uit te oefenen... door te eten. Ook een gebrekkige stress- en emotieregulatie van het kind kan van invloed zijn op het eetpatroon. Kinderen met obesitas vertonen vaak emotieregulatie- en affectieve problemen. Emoties worden gereguleerd via eten. Verdriet wordt bijvoorbeeld opgelost door een pak koekjes op te eten.
Het kind heeft niet goed kunnen leren emoties en stress te herkennen en daardoor ook te reguleren. Bij een gezonde manier van omgaan met stress worden nare en overweldigende emoties niet weggestopt, maar (met behulp van ouders) verwerkt. Het herkennen van gevoelens helpt bovendien om goed te kunnenproeven, en ook een gevoel van verzadiging te herkennen en serieus te nemen.
Daarnaast kan het zijn dat kinderen in het verleden bloot hebben gestaan aan honger en tekort aan eten. Een leeg gevoel in hun maag roept herinneringen op aan deze nare situatie, en zet aan tot het verzamelen van eten of het haast onverzadigbaar zijn met eten. Vaak hebben deze kinderen het gevoel dat ze moeten pakken wat ze pakken kunnen voordat het op is.
Uit de literatuur blijkt overigens dat niet één factor als belangrijkste aan te wijzen is als oorzaak van overgewicht. Gezondheid wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. School, leeftijdgenoten, reclame, derden waar het kind mee omgaat, kunnen invloed uitoefenen op eetgedrag. In dit artikel gaan we met name in op het belang van stress- en emotie-regulatie, en de invloed die ouders daarin kunnen uitoefenen om hun kind te helpen. En die invloed is groter dan u denkt.
Hoe uw kind helpen een gezond eetpatroon te ontwikkelen?
We moeten dan eerst kijken naar de vraag hoe een kind, al van baby af aan, emoties en stress leert reguleren. We zien dan dat ouders van een baby voortdurend bezig zijn aan het gedrag, de emoties, de gedachten, de wensen en de bedoelingen woorden te geven, deze te benoemen ('jij vindt dat leuk', 'och, jij bent verdrietig', 'jij zwaait naar mama'). Maar niet alleen benoemen ouders veel, ook helpen ze de baby te zien dat er oplossingen mogelijk zijn. De baby heeft het bijvoorbeeld koud, maar kan dit probleem zelf niet oplossen. Het kan alleen door te huilen aan de ouder aangeven dat er iets niet in orde is. De ouder herkent het huilen van de baby, en zorgt voor een dekentje en troost. De ouder geeft vervolgens woorden aan wat het bij de baby ziet en wat de ouderzelf doet om het baby'tje te helpen: 'Je hebt het koud, je dekentje is er afgevallen! Ik zal je even lekker warm toedekken.' Als het kind groter wordt leert het zelf de emoties te verwoorden en oplossingen te bedenken of te vragen aan een ander. Het is voor de stress- en emotie -regulatie dan niet meer (geheel) afhankelijk van de ouder.
Als een kind, om wat voor reden dan ook, dat nog niet zo goed heeft kunnen leren, ervaart het emoties als een onherkenbare kluwen van emoties. Het onvermogen om verdriet, honger of eenzaamheid van elkaar te onderscheiden, maakt het vervolgens ook moeilijk om daar de gepaste oplossing bij te vinden. De oplossing die het kind vervolgens kiest is van het type 'one size fits all', en bij de één kan dat 'schreeuwen en tieren' zijn, voor een ander 'weglopen', en voor de groep kinderen waarover we nu spreken 'eten'.
Ouders kunnen daar, ook als het kind al veel groter is, alsnog bij helpen. In een soort inhaalslag kunnen zij de emoties die ze bij hun kind zien benoemen. Daarbij kunnen ze tevens aangeven waardoor dit kind zich zo is gaan voelen, en hoe het geholpen zou kunnen zijn om dit op telossen. Het kind leert hierdoor de eigen emoties te herkennen, daarin te differentiëren, en de juiste oplossingsstrategie bij de juiste emotie te kiezen. Dit versterkt tevens het basisvertrouwen, waardoor ook de behoefte aan controle zal verminderen. Specifiek bij eetproblemen kunnen ouders ook de smaak, de structuur en de verzadiging benoemen, zodat het kind mindful met eten om kan leren gaan. In plaats van gedachteloos te eten wordt het kind zich bewust van het eten en zal het eerder een gevoel van verzadiging herkennen. (Bijvoorbeeld: 'Jij proeft vast dat er worteltjes in het eten zitten', of 'jij voelt misschien je buik al flink vol zitten', of 'jij voelt dat de appelmoes zo zacht is dat je er niet eens op hoeft te bijten'.) Hoewel er vaak bij overgewicht of obesitas niet bij stilgestaan wordt is het zeker belangrijk om na te gaan of een kind voldoende basisvertrouwen heeft. Door hieraan te werken pakt u de kern van het probleem aan, voelt u als ouder dat u meer invloed heeft en zal uw kind beter in zijn vel komen te zitten.
Sandra Loijen