De cirkel van veiligheid

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 3-2016

'Ik ben er en dat ben je waard'

Bovenstaande uitspraak zal velen van ons aanspreken. Dit is immers wat veel mensen hun kinderen ten diepste willen meegeven. Tegelijkertijd kan het zijn dat u het moeilijk vindt dit aan het kind over te brengen door gedragingen of emotionele uitbarstingen die moeilijk te begrijpen zijn. Aan de hand van de Cirkel van Veiligheid kunt u ontdekken hoe een kind basisvertrouwen ontwikkelt, maar ook hoe misleidende signalen kunnen ontstaan die uw kind over zijn behoeften kan afgeven.

Samen - Zijn: emotioneel beschikbaar wanneer daar behoefte aan is

Kinderen komen op de wereld met een aangeboren behoefte aan 'samen - zijn' met een opvoeder die bescherming en troost biedt. Dit 'samen - zijn' bereidt de weg naar een leven vol gezonde relaties, naar het kunnen doorlopen van alle ontwikkelingstaken, naar vertrouwen en zelfregulatie en zelfs, zo blijkt uit onderzoek, naar lichamelijke gezondheid. Een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van kinderen is leren zich bewust te worden van hun basisbehoeften en deze te uiten. In de Cirkel van Veiligheid wordt de behoefte van een kind teruggebracht tot de kern: het hebben van een opvoeder die consequent zowel geruststelling ('kom maar') biedt, en daarmee een veilige haven is, als ook aanmoediging biedt ('toe maar'), en zo een stevige basis is.

Een kind ontwikkelt basisvertrouwen als de opvoeder hieraan voldoet. U kunt voortdurend 'cirkelmomenten' opmerken bij uw kind. Kinderen bewegen zich namelijk voortdurend in de cirkel. Ze gaan op onderzoek uit en komen dan weer terug voor troost of bescherming en zodra ze emotioneel zijn bijgetankt gaan ze met nieuw vertrouwen weer op pad. Hoe ouder een kind is, hoe langer de cirkel wordt.

Op onderzoek vanuit een veilige basis

Het is belangrijk te weten dat kinderen hun opvoeder in de hele cirkel nodig hebben, ook al hebben kinderen op verschillende delen van de cirkel verschillende vormen van ondersteuning nodig. Voordat het kind op onderzoek uitgaat (dus vanuit de veilige basis op pad gaat), heeft hij er behoefte aan te weten dat papa of mama hem daarin steunt. Als het goed is houdt het jonge kind in de gaten of papa of mama wel voldoende op hem let. Wanneer het op onderzoek uit is, is het de taak van opvoeders om op te letten of er gevaar dreigt of om er te zijn wanneer er iets gebeurt. Na verloop van tijd onthoudt hij wat hij van opvoeders heeft geleerd over wat veilig en wat gevaarlijk is. U bent zich hier misschien nauwelijks van bewust, maar het kind stopt met onderzoeken zodra u (even) weg bent.

Soms hebben kinderen meer nodig dan alleen een oplettende opvoeder, dan hebben ze hulp nodig bij het onderzoeken. Het is dan belangrijk de noodzakelijke hulp te geven zonder het helemaal over te nemen. Op andere momenten wil uw kind alleen maar dat papa of mama plezier met hem beleeft. Dit geeft hem het gevoel de aandacht waard te zijn. Wat ze ook aan het doen zijn, kinderen hebben er altijd behoefte aan dat hun opvoeders van hen genieten, enkel en alleen omdat ze er zijn. Bij dit genieten draait het er niet om 'wat ik doe' maar vooral om 'dat ik er ben'. Dit is essentieel voor het opbouwen van een stevig gevoel van eigenwaarde bij het kind.

Bescherming en troost bij een veilige haven

Wanneer kinderen lang genoeg op onderzoek zijn geweest of zich moe, bang of onprettig voelen, zijn ze niet meer geïnteresseerd in onderzoeken. En als kinderen in een onveilige situatie belanden, moeten opvoeders ingrijpen (leiding nemen) en een einde aan het onderzoeken maken. Dit is een taak aan de onderkant van de cirkel (de veilige haven). Het eerste wat het kind dan nodig heeft, is een teken van u dat het welkom is. Bescherming bieden tegen een duidelijk en direct gevaar is een basisaspect van de opvoeding. Ook als u weet dat er geen gevaar dreigt kunnen kinderen bang zijn en behoefte hebben aan geruststelling. Soms heeft het kind uw hulp nodig bij het ordenen van een innerlijke ervaring die overweldigend aanvoelt. Dat kan vermoeidheid zijn, honger, teleurstelling, verdriet of frustratie. Door deze innerlijke ervaringen keer op keer met uw hulp te ordenen, door deze te benoemen, leert uw kind zijn gevoelens te herkennen en er mee om te gaan. Wanneer het kind zich veilig en geborgen voelt, komt zijn natuurlijke nieuwsgierigheid om te gaan ontdekken opnieuw naar boven en kan hij weer verder in de cirkel.

Wordt vervolgd...

Wanneer er sprake is geweest van een moeilijke voorgeschiedenis, bijvoorbeeld omdat het kind is afgestaan of omdat er structureel onveiligheid is geweest, heeft het kind veel momenten van 'zonder - zijn' ervaren. Hij of zij heeft dan allerlei overlevingsstrategieën ontwikkelden laat vaak wat anders zien dan hij of zij nodig heeft. Het kind geeft misleidende signalen af, in de vorm van gedrags- en/of emotionele problematiek. Dan is er ook sprake van een cirkel, maar dan van een cirkel met beperking. In de volgende Basic Trust Basics zal hier nader op ingegaan worden, en aan de hand van praktijkvoorbeelden beschreven worden hoe dit er uit kan zien, waar u op kunt letten en wat u kunt doen.

Ik wens u veel mooie cirkelmomenten toe!

Janna Bastmeijer - Lont

Dit artikel is mede gebaseerd op het boek: De Cirkel van Veiligheid-interventie. Het bevorderen van gehechtheid in vroege ouder-kindrelaties. Bert Powell, Glen Cooper, Kent Hoffman & Bob Marvin. Uitgeverij Nieuwezijds. ISBN 978 90 5712 433 4